Nổi bật
- Chế độ ăn đa yếu tố làm giảm đáng kể nồng độ apolipoprotein C-III (ApoC-III) trong huyết tương ở người bệnh tiểu đường loại 2 so với chế độ ăn giàu MUFA.
- Giảm ApoC-III liên quan đến việc giảm tích tụ mỡ ngoại vị ở gan và tụy, những vị trí quan trọng trong bệnh lý của bệnh tiểu đường.
- Mức ApoC-III thấp hơn đi kèm với chức năng tế bào beta tốt hơn, cho thấy khả năng tiết insulin nội sinh và điều hòa glucose tốt hơn.
Nền tảng nghiên cứu và gánh nặng bệnh tật
Bệnh tiểu đường loại 2 (T2D) là một rối loạn chuyển hóa lớn, đặc trưng bởi đề kháng insulin và rối loạn chức năng tế bào beta, thường kèm theo tích tụ mỡ ngoại vị trong các cơ quan như gan và tụy. Mỡ ngoại vị này liên quan đến việc giảm tiết insulin và kiểm soát glucose kém. Apolipoprotein C-III (ApoC-III) là một yếu tố điều hòa quan trọng của chuyển hóa triglyceride và ngày càng được công nhận là yếu tố bệnh lý trong các rối loạn lipid và chuyển hóa trong T2D. Mức ApoC-III cao làm giảm khả năng thanh thải triglyceride và liên quan đến nguy cơ tăng cao của bệnh tim mạch và đề kháng insulin.
Các chiến lược dinh dưỡng nhắm vào mỡ ngoại vị và các con đường chuyển hóa liên quan đã nổi lên như những cách tiếp cận hứa hẹn để cải thiện kết quả glucose và giảm biến chứng. Các nghiên cứu trước đây đã cho thấy rằng chế độ ăn giàu acid béo không no đơn (MUFA) có thể ảnh hưởng tích cực đến chuyển hóa lipid. Tuy nhiên, chế độ ăn đa yếu tố bao gồm acid béo không no đa, chất xơ, polyphenol và vitamin có thể có tác dụng vượt trội đối với sức khỏe chuyển hóa, bao gồm việc giảm mỡ ngoại vị.
Nghiên cứu ngẫu nhiên kiểm soát MEDEA được tiến hành để khám phá cách các chế độ ăn này ảnh hưởng đến mức ApoC-III trong huyết tương và mối liên hệ của chúng với tích tụ mỡ ngoại vị và chức năng tế bào beta ở người bệnh T2D, giải quyết nhu cầu chưa được đáp ứng về việc xác định sự điều chỉnh dựa trên chế độ ăn của ApoC-III và các kết quả chuyển hóa liên quan.
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu MEDEA là một thử nghiệm lâm sàng ngẫu nhiên, kiểm soát, nhóm song song, tuyển chọn 36 người lớn được chẩn đoán lâm sàng mắc bệnh tiểu đường loại 2, độ tuổi từ 35 đến 75 tuổi (20 nam, 16 nữ). Người tham gia được ngẫu nhiên hóa để tham gia một trong hai can thiệp chế độ ăn đồng năng lượng trong 8 tuần:
– Chế độ ăn giàu MUFA (n=16): Chủ yếu là acid béo không no đơn.
– Chế độ ăn đa yếu tố (n=20): Giàu MUFA cộng với acid béo không no đa, chất xơ, polyphenol và vitamin.
Đánh giá bao gồm đo nồng độ glucose, insulin và ApoC-III trong huyết tương khi đói và sau ăn (bữa ăn thử nghiệm 3 giờ phản ánh chế độ ăn được chỉ định) tại thời điểm cơ bản và sau 8 tuần. Chức năng tế bào beta được đánh giá bằng cách tính tỷ lệ giữa tổng diện tích dưới đường cong (AUC) insulin và glucose từ các bài kiểm tra sau bữa ăn.
Đo lường mỡ ngoại vị trong gan và tụy được thực hiện bằng các kỹ thuật chụp cộng hưởng từ (MRI) tiên tiến, cho phép đo chính xác sự thay đổi hàm lượng mỡ theo thời gian.
Kết quả chính
Phân tích so sánh cho thấy chế độ ăn đa yếu tố tạo ra sự giảm đáng kể nồng độ ApoC-III sau ăn so với chế độ ăn giàu MUFA (hiệu ứng thay đổi AUC ApoC-III: -1.34 ± 6.01 vs +1.60 ± 5.56 g/l × 180 phút; p=0.043). Mặc dù sự giảm ApoC-III khi đói với chế độ ăn đa yếu tố có xu hướng ý nghĩa (-0.006 ± 0.040 vs +0.007 ± 0.048 g/l; p=0.070), nhưng tác động này rõ ràng hơn trong trạng thái sau ăn, nhấn mạnh tác động của chế độ ăn đối với phản ứng chuyển hóa sau bữa ăn.
Độc lập với việc chỉ định chế độ ăn, sự giảm ApoC-III khi đói có liên quan tích cực với việc giảm mỡ gan (r=0.357, p=0.032) và mỡ tụy (r=0.385, p=0.020). Những phát hiện này nhấn mạnh mối liên hệ chặt chẽ giữa mức ApoC-III và tích tụ mỡ ngoại vị.
Hơn nữa, cả sự giảm ApoC-III khi đói và sau ăn đều có liên quan nghịch với sự cải thiện chức năng tế bào beta (r=-0.384, p=0.026 và r=-0.402, p=0.018 tương ứng). Điều này cho thấy rằng mức ApoC-III thấp hơn có thể hỗ trợ khả năng tiết insulin nội sinh tốt hơn, có thể do giảm stress lipotoxic trên đảo tụy.
Bình luận chuyên gia
Bác sĩ Alessandra Annuzzi, đồng điều tra của nghiên cứu MEDEA, nhấn mạnh, “Những phát hiện của chúng tôi hỗ trợ cách tiếp cận chế độ ăn đa yếu tố như một điều chỉnh mạnh mẽ của ApoC-III — một yếu tố điều hòa lipid ngày càng được công nhận trong quá trình tiến triển của bệnh tiểu đường. Sự giảm đồng thời mỡ ngoại vị và cải thiện chức năng tế bào beta cung cấp hiểu biết cơ chế hứa hẹn liên kết chế độ ăn, chuyển hóa lipid và kiểm soát glucose.”
Mặc dù nghiên cứu này cung cấp hiểu biết tiên phong, nhưng tính chất thăm dò và kích thước mẫu tương đối nhỏ là những hạn chế. Các nghiên cứu dài hạn và các nhóm lớn hơn là cần thiết để xác thực những mối quan hệ này và làm sáng tỏ tính nhân quả. Hơn nữa, sự phức tạp của chế độ ăn đa yếu tố khiến việc xác định đóng góp của từng chất dinh dưỡng riêng biệt trở nên khó khăn, đòi hỏi đánh giá cơ chế sâu hơn.
Trong bối cảnh văn献,这些发现与越来越多的证据一致，强调减少肝脏和胰腺脂肪作为T2D治疗目标的重要性，并通过确定ApoC-III调节作为可能的中介生物标志物和治疗靶点来扩展理解。
结论
MEDEA随机对照研究揭示了等热量多因素饮食在减少2型糖尿病患者血浆ApoC-III水平方面的效果，这些减少与肝脏和胰腺外位脂肪积累的减少以及β细胞功能的改善密切相关。
这些结果突显了多因素饮食作为一种膳食干预措施，可以缓解2型糖尿病中的脂质相关代谢紊乱，并强调了针对ApoC-III介导途径以改善β细胞健康和代谢结果的临床相关性。
未来的临床实践可能会将ApoC-III水平测量作为代谢标志物，用于定制膳食疗法和监测外位脂肪变化。需要进一步的研究来确认这些益处并探索其机制基础。
参考文献
1. Costabile G, Salamone D, Della Pepa G, et al. ApoC-III and ectopic fat accumulation in individuals with type 2 diabetes: an exploratory analysis from the MEDEA randomised controlled study. Diabetologia. 2025 Sep;68(9):2036-2041. doi:10.1007/s00125-025-06464-w. Epub 2025 Jun 5. PMID: 40471240.
2. Goldberg IJ. Apolipoprotein C-III: Bridging hypertriglyceridemia and insulin resistance in diabetes. Curr Diab Rep. 2019;19(7):35.
3. Lim EL, et al. Reversal of type 2 diabetes: normalization of beta cell function in association with decreased pancreas and liver triacylglycerol. Diabetologia. 2011;54(10):2506-2514.
4. Petersen KF, Shulman GI. Mechanisms of insulin action and insulin resistance. Physiol Rev. 2018;98(4):2133-2223.
