Giới thiệu: Mối đe dọa ẩn của RSV
Vi rút hô hấp hợp bào (RSV) là một loại vi rút nhiễm trùng phổ biến nhưng có thể nghiêm trọng, chủ yếu nhắm vào phổi và đường hô hấp. Mặc dù RSV có thể lây nhiễm quanh năm, nhưng nó tăng cao trong những tháng lạnh, thường là mùa thu và mùa đông. Trong khi người lớn thường gặp các triệu chứng giống cảm lạnh nhẹ, RSV lại gây ra mối đe dọa đáng kể đối với trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ, người cao tuổi và những người có tình trạng sức khỏe nhất định. Mỗi năm, hàng triệu trẻ em trên toàn thế giới phải nhập viện do RSV, và gần một nửa số ca nhập viện và tử vong liên quan xảy ra ở trẻ sơ sinh dưới sáu tháng tuổi. Nhận biết gánh nặng của RSV, năm 2023 đánh dấu một cột mốc với việc giới thiệu các lựa chọn tiêm chủng để bảo vệ các nhóm dễ bị tổn thương, đặc biệt là trẻ sơ sinh, làm giảm đáng kể bệnh nặng và tử vong.
RSV là gì và tại sao nó nguy hiểm?
RSV là một loại vi rút lây lan nhanh, lây nhiễm các tế bào của các ống phế quản nhỏ trong phổi, gây viêm và sản xuất quá nhiều chất nhầy. Điều này có thể dẫn đến viêm tiểu phế quản (viêm các ống phế quản nhỏ) và viêm phổi (nhiễm trùng phổi), đặc biệt là ở trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ. Đối với trẻ sơ sinh non tháng, những trẻ có bệnh lý phổi hoặc tim mãn tính, hoặc trẻ có hệ miễn dịch suy yếu, RSV có thể tiến triển thành rối loạn hô hấp nặng, yêu cầu nhập viện và hỗ trợ y tế tích cực.
Hiểu cơ chế của RSV giúp giải thích tại sao các triệu chứng thường giống như cảm lạnh thông thường nhưng có thể tiến triển nhanh chóng. Vi rút lây lan qua các giọt bắn hô hấp khi người bị nhiễm ho hoặc hắt hơi, hoặc bằng cách chạm vào các bề mặt bị nhiễm bẩn sau đó chạm vào mặt.
Bằng chứng khoa học và lâm sàng: Những hướng mới trong tiêm chủng RSV
Tradicionalmente, việc quản lý RSV tập trung vào chăm sóc hỗ trợ—oxy, bù nước, và đôi khi thông khí cơ học—do thiếu các biện pháp tiêm chủng hiệu quả. Kể từ năm 2023, hiện có hai chiến lược tiêm chủng chính nhắm vào trẻ sơ sinh dễ bị tổn thương:
1. Tiêm chủng RSV cho phụ nữ mang thai: Được tiêm trong hai tháng cuối thai kỳ (thông thường từ tháng Chín đến tháng Một), vắc-xin kích thích hệ miễn dịch của mẹ tạo ra các kháng thể RSV. Các kháng thể này đi qua nhau thai, cung cấp miễn dịch thụ động cho trẻ sơ sinh trong khoảng sáu tháng sau khi sinh. Cách tiếp cận này đặc biệt có giá trị vì những trẻ sơ sinh nhỏ nhất, dễ bị tổn thương nhất, có thể được bảo vệ ngay từ khi sinh.
2. Tiêm chủng trực tiếp cho trẻ sơ sinh: Trẻ sơ sinh dưới 8 tháng tuổi không nhận được kháng thể từ mẹ (nếu mẹ chưa được tiêm chủng hoặc nếu trẻ sơ sinh được sinh ra ngay sau khi tiêm chủng) có thể nhận được một loại vắc-xin RSV cụ thể sau khi sinh. Điều này cung cấp bảo vệ trong khoảng năm tháng, bao phủ mùa đông đầu tiên quan trọng.
Ngoài trẻ sơ sinh, một số nhóm có nguy cơ cao được khuyến nghị tiêm chủng RSV, bao gồm:
– Trẻ em từ 8 đến 19 tháng tuổi bước vào mùa RSV thứ hai, có suy giảm miễn dịch, bệnh phổi mãn tính do sinh non, xơ nang, hoặc thuộc dân tộc bản địa Hoa Kỳ hoặc Alaska.
– Người cao tuổi: những người từ 75 tuổi trở lên, cư dân nhà dưỡng lão, và người lớn từ 50 đến 74 tuổi có bệnh tim, phổi, gan, thận, máu mãn tính, hoặc hệ miễn dịch suy yếu.
Các vắc-xin này đã trải qua các thử nghiệm lâm sàng nghiêm ngặt, chứng minh sự an toàn mạnh mẽ và hiệu quả trong việc giảm các triệu chứng hô hấp nặng và tỷ lệ nhập viện.
Nhận biết các triệu chứng RSV: Khi nào cần tìm sự chăm sóc y tế
Các triệu chứng của RSV trông giống như các nhiễm trùng hô hấp nhẹ nhưng có thể xấu đi nhanh chóng. Các dấu hiệu sớm phổ biến ở trẻ em bao gồm nghẹt mũi hoặc chảy mũi, thở nhanh hoặc có tiếng động, ho, và khó ăn do thở gấp hoặc mệt mỏi. Đặc điểm nổi bật của nhiễm RSV nặng là sử dụng các cơ phụ trợ trong quá trình thở—ví dụ, các cơ trên và dưới lồng ngực hoặc giữa các sườn co lại rõ ràng với mỗi lần thở.
RSV nặng có thể yêu cầu chăm sóc bệnh viện để cung cấp oxy bổ sung, truyền dịch tĩnh mạch, hoặc thông khí cơ học trong các đơn vị chăm sóc tích cực. Phụ huynh và người chăm sóc nên cảnh giác khi quan sát các dấu hiệu như sốt cao kéo dài, uể oải, màu tím của môi hoặc mặt, và mất nước.
Phòng ngừa RSV: Ngoài việc tiêm chủng
Mặc dù tiêm chủng là công cụ phòng ngừa hiệu quả nhất, các biện pháp y tế cộng đồng vẫn rất quan trọng:
– Vệ sinh tay: Rửa tay thường xuyên và kỹ lưỡng bằng xà phòng và nước hoặc chất khử trùng tay chứa cồn giảm thiểu việc lây truyền vi rút.
– Lễ phép hô hấp: Che miệng và mũi khi ho hoặc hắt hơi bằng khăn giấy hoặc cánh tay giúp ngăn chặn việc lây lan các giọt bắn.
– Vệ sinh môi trường: Các bề mặt thường xuyên chạm vào như đồ chơi, tay nắm cửa, và bàn nên được làm sạch thường xuyên.
– Thông gió: Tập trung ở các khu vực thông gió tốt hoặc ngoài trời giảm nồng độ vi rút trong không khí.
– Hạn chế tiếp xúc: Người bệnh nên hạn chế tiếp xúc vật lý gần gũi với người dễ bị tổn thương.
Nghiên cứu điển hình: Bảo vệ bé Emily trong mùa RSV
Emily, một bé gái khỏe mạnh sinh vào tháng Mười Một, có nguy cơ cao khi bước vào mùa đông đầu tiên. Mẹ của Emily, Sarah, đã tiêm vắc-xin RSV trong ba tháng cuối thai kỳ vào tháng Mười, chuyển kháng thể bảo vệ cho Emily. Nhờ tiêm chủng kịp thời, Emily chỉ gặp các triệu chứng cảm lạnh nhẹ mặc dù có tiếp xúc với RSV tại trường mầm non.
Quyết định của Sarah được đưa ra dựa trên lời khuyên của bác sĩ nhi khoa giải thích về nguy cơ nhập viện RSV ở trẻ sơ sinh và hồ sơ an toàn của tiêm chủng cho phụ nữ mang thai. Trường hợp này nhấn mạnh cách các chiến lược tiêm chủng hiện đại giúp cha mẹ bảo vệ con cái trong những tháng đầu tiên quan trọng của cuộc đời.
Lời khuyên của chuyên gia và tác động y tế cộng đồng
Bác sĩ Lisa Thompson, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm nhi khoa, nhấn mạnh, “Tiêm chủng RSV đại diện cho một kỷ nguyên mới của chăm sóc dự phòng nhi khoa. Phụ nữ mang thai nên thảo luận về tiêm chủng với các nhà cung cấp dịch vụ y tế để bảo vệ con cái, và các bác sĩ lâm sàng nên ủng hộ tiêm chủng cho tất cả các nhóm đủ điều kiện.”
Các cơ quan y tế cộng đồng ủng hộ việc tiêm chủng RSV rộng rãi và các biện pháp vệ sinh bổ sung để kiểm soát tác động của vi rút, giảm gánh nặng y tế và ngăn ngừa các hậu quả nghiêm trọng.
Kết luận: Tiến bộ trong việc phòng ngừa RSV
RSV vẫn là một thách thức sức khỏe cộng đồng toàn cầu đáng kể, đặc biệt là đối với trẻ sơ sinh và người lớn dễ bị tổn thương. Tiêm chủng đã thay đổi cách chúng ta bảo vệ các nhóm này khỏi bệnh hô hấp nghiêm trọng. Thông qua tiêm chủng cho phụ nữ mang thai và tiêm chủng trực tiếp cho trẻ sơ sinh, kết hợp với các biện pháp kiểm soát nhiễm trùng đã được thiết lập, gánh nặng của các ca nhập viện và tử vong do RSV có thể được giảm đáng kể.
Khi nghiên cứu tiếp tục, việc mở rộng khả năng tiếp cận vắc-xin và các nỗ lực giáo dục là quan trọng để tối đa hóa sự bảo vệ cộng đồng. Đối với cha mẹ và các nhà cung cấp dịch vụ y tế, hiểu các rủi ro của RSV, nhận biết các triệu chứng sớm, và chấp nhận tiêm chủng là những bước quan trọng để bảo vệ sức khỏe của các nhóm dễ bị tổn thương.
Tham khảo
Mukondiwa A, Brown CL, Thompson LA. What RSV Is and Why Immunization Matters. JAMA Pediatr. 2025 Sep 29. doi: 10.1001/jamapediatrics.2025.3096.
